Portal
Bujqesia kosovare karakterizohet me ferma te vogla, produktivitet te ulte dhe nje sherbim keshilldhenes te dobet, kontribon me afersisht 7 % te Bruto Prodhimit Shoqerore te Kosoves (vleresimi i SOK 2007), bene punesimin e 42 % (sipas Bankes Boterore) dhe mbrrine 16 % nga exportit i pergjithshem.
Ne 1999-2000, aksionet sektoriale ne BPSH ndryshuan bindshem. Sektori i sherbimeve demonstroi nje rritje te shpejt (nga 46.5 % ne 1993 ne 58 % ne 1998). Pavaresisht nga renja e aksioneve, bujqesia e Kosoves qendroi si nje kreator me rendesi i pasurise nacionale si dhe motor kryesor i rritjes se Bruto Prodhimit Shoqerore ne 1999-2004. Kontributi i larte i bujqesise ne Bruto Prodhimit Shoqerore (19%) megjithate eshte si rezultat i kontributit te vogel te industrise dhe sektoreve tjera ne Bruto Prodhimit Shoqerore e ralle si rezultat i zhvillimit te bujqesise. Ne fakt, kontributi i sektoreve ne Bruto Prodhimit Shoqerore /ndarja e fuqise se punesimit tregon se efektshmeria ne sekrorin e bujqesise eshte e ulte. Vjetersia konstante e punesimit ne bujqesi si dhe humbja e te ardhurave nga ekonomia shtepiake do te demtojne komunitetin rural, derisa te zhvillohen aktivitetet tjera ekonomike.
Kosova eshte nje importues i madh i produkteve bujqesore me 288 milion Euro, ose 24% nga importi total ne vitin 2005. pjesa e importit te ushqimit nga importi total ne vitin 2000 ishte rreth 27%, ngritet ne 2003 ne 34% dhe bie ne 24% ne vitin 2005.
Bujqesia ne Kosove perfshine perafersisht 1.800 kooperativa dhe firma komerciale (private e shoqerore) dhe 143 000 ekonomi familjare, 70% prej te cilave jane si ferma me me shume se 1 ha. Sektori ka produktivitet pune shume te ulte duke kombinuar edhe me te ardhura mujore shume te ulta. Aty jane rreth 150,000 njerze te perfshire ne sektorin bujqesor/farmer.
Prodhimet e qumshtit
Kostoja e prodhimit te qumshtit ne Kosove eshte e larte sipas kostos te larte te furnizimit (70-80% e kostos totale ne prodhimin e qumshtit) dhe bagetia jane zakonisht ne shtalla e me rralle kullosin ne livadhe. Mesatarja e ēmimit me pakice eshte 0.64 E/litre, dhe si pasoje jane keto margjina te larta me emimin aktual te formimit dhe produktivitetit.
Prodhuesit lokal te qumshtit kerkojne zbritjen e ēmimit furnizues nga 0.24 ne 0.20 E/liter qe te hyjne ne konkurence me prodhimet e importuara. KAMP vlereson se emimi i duhur eshte 0.21 E/liter dhe bene dallim te madh prej 3 E/liter nese emimi nga ferma eshte 0.24 E/liter.
Prodhimet e mishit dhe vezet
emimi i prodhimit te mishit eshte, afersisht 1.71 E/kg te bagetise se gjalle ne ferma. Mesatarja nga fermat eshte 1.70 dhe 1.80 E/kg matja e gjalle. Dallimi eshte perafersisht 23 Euro per nje lope pas 6 muaj rritje. emimi i prodhimit per mish pule eshte 1.7 E/kg matje e gjalle (2.4 E/kg pas prerjes) dhe mesatarja e emimit me shitje eshte1.95 E/kg gjalle, jep nje dallim prej 0.27 E/kg.
Prodhimi vendor i mishit te pules vleresohet se eshte 1,193 ton per vit duke arritur 3% te konsumimit te pergjithshem. Prodhimi vendor i vezeve eshte rreth 74 % nga kerkesat dhe mbetja prej 26% importohet. Kostoja e prodhimit te vezeve eshte 0.052/cope kurse emimi i vezeve te importuara eshte 0.04 E/cope. emimi mesatar ne ferma eshte 0.065 deri 0.07E/cope derisa ēmimi mesatar me pakice eshte 0.09 E/cope.
Prodhimi i dheneve eshte arsyeshem me fitimprues (mesatare 150 dele) me emim mesatar te prodhimit prej 1 kg e qengjit (gjalle) 1.54 e/kg ose 2.57 E/kg pas prerjes derisa kostoja e prodhimit te qumshtit eshte 0.30 E/liter. emimi i shitjes me shumice eshte 2.50 E/kg per mish kurse 0.50 E/liter qumshte.
Prodhimet e grurit dhe ushqimit per kafshe
Mesatarja e rendimentit te grurit eshte 3.26 ton/ha. Jane rreth 70.000 ferma qe mirren me prodhimin e grurit si dhe fermer vetanak (< 1.5 ha) prodhojne 55% te grurit vendor. Fermat semi komerciale prodhojne 29% kurse ato komerciale 16 %. emimi i prodhimit te grurit eshte rreth 0.12 E/kg. Kostoja kryesore ne prodhimin e drithrave, dhe grurit eshte ajo e makinerise se fermave.
emimi i Misrit ne Kosove eshte 0.14 E/kg (2004), kurse kostoja e prodhimit ndryshon nga 0.10 ne 0.17 E/kg. fermat e vogla bejne kompenzim duke kombinuar me pasul. Elbi kerkohet ne birrari. Konsumimi i birres ne kosove eshte rreth 21 liter per person ne vit. Vendi per kultivimin e elbit eshte 3,896 ha.
Jane 36 ferma qe prodhojne elb me kontrate per te vetmen birrari nga Peja. Fermat jane tregetare me mbi 100 ha, dhe me prodhim prej 2.2 ton/ha. Gjithe prodhimi mirret nga fabrikat e birres ne Kosove. Vetem 300 ton e elbit eshte importuar ne 2004 dhe Kosova siguron 75% te kerkesave te birres. Fabrika e birres ne Peje prodhon 30.000 ton/vit, ose 93 % e prodhimit total te birres dhe 67 % te kapacitetit te vet. Dy birrari te vogla bejne balancimin mes veti. Kostoja e prodhimit te elbit per birre eshte 0.23 E/kg dhe fabrikatpaguajn nga 0.35 E/kg. Prodhime me te larta do te kemi me shfrytezimin me te mire te makinerise dhe ujitjes.
Prodhimet e pemeve
Pema me e prodhuar ne Kosove eshte molla (46%), e cila percillet nga kumbulla. Gati te gjitha fermat kane drunje frutor. Shumica e frutave perdoren ne vete fermat, e mbetja shitet ne treg. Nuk ka kushte te deponimit dhe frutat e importuara jane me te avancuara, dhe te paketuara mire. Kostoja e prodhimit te molles eshte 0.15 E/kg duke u bazuar ne plantazhen prej 30 ton/ha. emimi i tregut eshte 0.63 E/kg Mollat e importuara vijne nga Maqedonia dhe kane emimin prej 0.21 E/kg.
Momentalisht (2007) shfrytezohet toka prej 14 ha per prodhimin e pemeve. Te gjitha shiten te fresketa, edhe pse kemi disa ferma. Prodhimi ne shkalle me te larte kerkon edhe kushte te perpunimit me te mire.
Prodhimet e perimeve
Prodhimi i perimeve ne Kosove eshte i ndare ne prodhim ne fusha te hapura (14.500 ha) dhe atyre te mbyllura (470 ha). Vendet kryesore te prodhimit jane Rahoveci, Prizreni dhe Vitia. Vendi me perime eshte zakonisht me i paket se 2000 m2. Prodhimet vijne rreth 90% nga vendet e hapura kurse 9% nga ato te mbyllura, mesatare prej 14 dhe 55 ton/ha.
eshte nje perpunues i perimeve ne Prizren i cili punon me kapacitet 20% dhe shfrytezon vetem 1.000 ton perime. I gjithe prodhimi i perimeve shfrytezohet per tregun vendor. Importi arrine deri ne 25% te pemeve dhe perimeve te fresketa. Gjate sezones importi eshte 18% nga i tere furnizimi dhe perimet shiten ne shitoret vendore, supermarketet dhe minimarketet.
Prodhimet e perimeve ne Kosove jane relativisht fitimpruese. emimi mesatar i fermave per speca eshte 0.40 E/kg dhe kostoja e prodhimit variron nga 0.14 ne 0.20 E/kg. Fermat me prodhim prej 30 ton/ha mund te arrijne perfitim prej 2000 – 8000 E/ha. Cilesia e prodhimeve ne fusha ndryshon dhe eshte i varfer kurse, mallrat nga serat japin kualitete me te mira. Paketimi kryesisht behet sipas peshes.
Produktet e importuara jane me mire te klasifikuara, kategorizuara dhe etiketuara.
Prohimet e rrushit dhe vera
Me rrush jane 4.928 ha te cilat jane 3.142 ha vreshta private (63%) dhe 1.786 ha (37%) shoqerore. Vreshtat ndahen ne ato te rrushit te tryezes (890 ha), dhe rrushi per vere (4.038 ha). Rrushi i tryezes prodhohet edhe ne sektorin privat edhe ne ate shoqerore.
Jane afersisht 4.100 farmer me vreshta, shumica kane mes 0.20 dhe 1 ha. Te ardhurat mesatare per rrush vere jane 7.5 ton/ha dhe afersisht i gjithe prodhimi perpunohet ne vend. Rreth 50% e rrushit per vere perpunohet ne sektorin formal dhe 50% neper shtepi per prodhim te veres dhe rakise. Dymbedhjet vreshta kane kapacitet vjetor 104.000 ton. Sipermarjet shoqerore punojne me 8% te kapacitetit derisa sektori privat shfrytezon 52% te kapacitetit (447 ton/vit). Kosova eshte eksportues me rendesi i veres (3.530 ton jane eksportuar ne Gjermani ne vitin 2004). Kosova importon 309 ton vere zakonisht nga Sllovenia, Mali I Zi dhe Maqedonia.
Te ardhurat mesatare nga rrushi i tryezes jane 9 ton/ha ne vitin 2004. Ne te njejtin vit Kosova ka importuar 3.188 ton te rrushit te tryezes nga Maqedonia, Greqia, Turqia. I gjithe prodhimi i rrushit te tryezes shfrytezohet te shitet i fresket. Nuk ka kushte te perpunimit ne koncetrat te rrushit per lengje.
Kostoja e prodhimit te rrushit ndryshon varesisht nga lloji dhe prodhimi, nga 0.09 deri ne 0.47/kg. llogaria per pune varet 70% nga emimi i prodhimit. emimi i ofruar nga vreshtaret vitin 2004 ishte 0.11 deri 0.27 E/kg varesisht nga lloji. emimi me shumice ne vitin 2004 ishte rreth 0.54 E/kg derisa rrushi i importuar ne sezone ishte 0.22 E/kg
Ne 1999-2000, aksionet sektoriale ne BPSH ndryshuan bindshem. Sektori i sherbimeve demonstroi nje rritje te shpejt (nga 46.5 % ne 1993 ne 58 % ne 1998). Pavaresisht nga renja e aksioneve, bujqesia e Kosoves qendroi si nje kreator me rendesi i pasurise nacionale si dhe motor kryesor i rritjes se Bruto Prodhimit Shoqerore ne 1999-2004. Kontributi i larte i bujqesise ne Bruto Prodhimit Shoqerore (19%) megjithate eshte si rezultat i kontributit te vogel te industrise dhe sektoreve tjera ne Bruto Prodhimit Shoqerore e ralle si rezultat i zhvillimit te bujqesise. Ne fakt, kontributi i sektoreve ne Bruto Prodhimit Shoqerore /ndarja e fuqise se punesimit tregon se efektshmeria ne sekrorin e bujqesise eshte e ulte. Vjetersia konstante e punesimit ne bujqesi si dhe humbja e te ardhurave nga ekonomia shtepiake do te demtojne komunitetin rural, derisa te zhvillohen aktivitetet tjera ekonomike.
Kosova eshte nje importues i madh i produkteve bujqesore me 288 milion Euro, ose 24% nga importi total ne vitin 2005. pjesa e importit te ushqimit nga importi total ne vitin 2000 ishte rreth 27%, ngritet ne 2003 ne 34% dhe bie ne 24% ne vitin 2005.
Bujqesia ne Kosove perfshine perafersisht 1.800 kooperativa dhe firma komerciale (private e shoqerore) dhe 143 000 ekonomi familjare, 70% prej te cilave jane si ferma me me shume se 1 ha. Sektori ka produktivitet pune shume te ulte duke kombinuar edhe me te ardhura mujore shume te ulta. Aty jane rreth 150,000 njerze te perfshire ne sektorin bujqesor/farmer.
Prodhimet e qumshtit
Kostoja e prodhimit te qumshtit ne Kosove eshte e larte sipas kostos te larte te furnizimit (70-80% e kostos totale ne prodhimin e qumshtit) dhe bagetia jane zakonisht ne shtalla e me rralle kullosin ne livadhe. Mesatarja e ēmimit me pakice eshte 0.64 E/litre, dhe si pasoje jane keto margjina te larta me emimin aktual te formimit dhe produktivitetit.
Prodhuesit lokal te qumshtit kerkojne zbritjen e ēmimit furnizues nga 0.24 ne 0.20 E/liter qe te hyjne ne konkurence me prodhimet e importuara. KAMP vlereson se emimi i duhur eshte 0.21 E/liter dhe bene dallim te madh prej 3 E/liter nese emimi nga ferma eshte 0.24 E/liter.
Prodhimet e mishit dhe vezet
emimi i prodhimit te mishit eshte, afersisht 1.71 E/kg te bagetise se gjalle ne ferma. Mesatarja nga fermat eshte 1.70 dhe 1.80 E/kg matja e gjalle. Dallimi eshte perafersisht 23 Euro per nje lope pas 6 muaj rritje. emimi i prodhimit per mish pule eshte 1.7 E/kg matje e gjalle (2.4 E/kg pas prerjes) dhe mesatarja e emimit me shitje eshte1.95 E/kg gjalle, jep nje dallim prej 0.27 E/kg.
Prodhimi vendor i mishit te pules vleresohet se eshte 1,193 ton per vit duke arritur 3% te konsumimit te pergjithshem. Prodhimi vendor i vezeve eshte rreth 74 % nga kerkesat dhe mbetja prej 26% importohet. Kostoja e prodhimit te vezeve eshte 0.052/cope kurse emimi i vezeve te importuara eshte 0.04 E/cope. emimi mesatar ne ferma eshte 0.065 deri 0.07E/cope derisa ēmimi mesatar me pakice eshte 0.09 E/cope.
Prodhimi i dheneve eshte arsyeshem me fitimprues (mesatare 150 dele) me emim mesatar te prodhimit prej 1 kg e qengjit (gjalle) 1.54 e/kg ose 2.57 E/kg pas prerjes derisa kostoja e prodhimit te qumshtit eshte 0.30 E/liter. emimi i shitjes me shumice eshte 2.50 E/kg per mish kurse 0.50 E/liter qumshte.
Prodhimet e grurit dhe ushqimit per kafshe
Mesatarja e rendimentit te grurit eshte 3.26 ton/ha. Jane rreth 70.000 ferma qe mirren me prodhimin e grurit si dhe fermer vetanak (< 1.5 ha) prodhojne 55% te grurit vendor. Fermat semi komerciale prodhojne 29% kurse ato komerciale 16 %. emimi i prodhimit te grurit eshte rreth 0.12 E/kg. Kostoja kryesore ne prodhimin e drithrave, dhe grurit eshte ajo e makinerise se fermave.
emimi i Misrit ne Kosove eshte 0.14 E/kg (2004), kurse kostoja e prodhimit ndryshon nga 0.10 ne 0.17 E/kg. fermat e vogla bejne kompenzim duke kombinuar me pasul. Elbi kerkohet ne birrari. Konsumimi i birres ne kosove eshte rreth 21 liter per person ne vit. Vendi per kultivimin e elbit eshte 3,896 ha.
Jane 36 ferma qe prodhojne elb me kontrate per te vetmen birrari nga Peja. Fermat jane tregetare me mbi 100 ha, dhe me prodhim prej 2.2 ton/ha. Gjithe prodhimi mirret nga fabrikat e birres ne Kosove. Vetem 300 ton e elbit eshte importuar ne 2004 dhe Kosova siguron 75% te kerkesave te birres. Fabrika e birres ne Peje prodhon 30.000 ton/vit, ose 93 % e prodhimit total te birres dhe 67 % te kapacitetit te vet. Dy birrari te vogla bejne balancimin mes veti. Kostoja e prodhimit te elbit per birre eshte 0.23 E/kg dhe fabrikatpaguajn nga 0.35 E/kg. Prodhime me te larta do te kemi me shfrytezimin me te mire te makinerise dhe ujitjes.
Prodhimet e pemeve
Pema me e prodhuar ne Kosove eshte molla (46%), e cila percillet nga kumbulla. Gati te gjitha fermat kane drunje frutor. Shumica e frutave perdoren ne vete fermat, e mbetja shitet ne treg. Nuk ka kushte te deponimit dhe frutat e importuara jane me te avancuara, dhe te paketuara mire. Kostoja e prodhimit te molles eshte 0.15 E/kg duke u bazuar ne plantazhen prej 30 ton/ha. emimi i tregut eshte 0.63 E/kg Mollat e importuara vijne nga Maqedonia dhe kane emimin prej 0.21 E/kg.
Momentalisht (2007) shfrytezohet toka prej 14 ha per prodhimin e pemeve. Te gjitha shiten te fresketa, edhe pse kemi disa ferma. Prodhimi ne shkalle me te larte kerkon edhe kushte te perpunimit me te mire.
Prodhimet e perimeve
Prodhimi i perimeve ne Kosove eshte i ndare ne prodhim ne fusha te hapura (14.500 ha) dhe atyre te mbyllura (470 ha). Vendet kryesore te prodhimit jane Rahoveci, Prizreni dhe Vitia. Vendi me perime eshte zakonisht me i paket se 2000 m2. Prodhimet vijne rreth 90% nga vendet e hapura kurse 9% nga ato te mbyllura, mesatare prej 14 dhe 55 ton/ha.
eshte nje perpunues i perimeve ne Prizren i cili punon me kapacitet 20% dhe shfrytezon vetem 1.000 ton perime. I gjithe prodhimi i perimeve shfrytezohet per tregun vendor. Importi arrine deri ne 25% te pemeve dhe perimeve te fresketa. Gjate sezones importi eshte 18% nga i tere furnizimi dhe perimet shiten ne shitoret vendore, supermarketet dhe minimarketet.
Prodhimet e perimeve ne Kosove jane relativisht fitimpruese. emimi mesatar i fermave per speca eshte 0.40 E/kg dhe kostoja e prodhimit variron nga 0.14 ne 0.20 E/kg. Fermat me prodhim prej 30 ton/ha mund te arrijne perfitim prej 2000 – 8000 E/ha. Cilesia e prodhimeve ne fusha ndryshon dhe eshte i varfer kurse, mallrat nga serat japin kualitete me te mira. Paketimi kryesisht behet sipas peshes.
Produktet e importuara jane me mire te klasifikuara, kategorizuara dhe etiketuara.
Prohimet e rrushit dhe vera
Me rrush jane 4.928 ha te cilat jane 3.142 ha vreshta private (63%) dhe 1.786 ha (37%) shoqerore. Vreshtat ndahen ne ato te rrushit te tryezes (890 ha), dhe rrushi per vere (4.038 ha). Rrushi i tryezes prodhohet edhe ne sektorin privat edhe ne ate shoqerore.
Jane afersisht 4.100 farmer me vreshta, shumica kane mes 0.20 dhe 1 ha. Te ardhurat mesatare per rrush vere jane 7.5 ton/ha dhe afersisht i gjithe prodhimi perpunohet ne vend. Rreth 50% e rrushit per vere perpunohet ne sektorin formal dhe 50% neper shtepi per prodhim te veres dhe rakise. Dymbedhjet vreshta kane kapacitet vjetor 104.000 ton. Sipermarjet shoqerore punojne me 8% te kapacitetit derisa sektori privat shfrytezon 52% te kapacitetit (447 ton/vit). Kosova eshte eksportues me rendesi i veres (3.530 ton jane eksportuar ne Gjermani ne vitin 2004). Kosova importon 309 ton vere zakonisht nga Sllovenia, Mali I Zi dhe Maqedonia.
Te ardhurat mesatare nga rrushi i tryezes jane 9 ton/ha ne vitin 2004. Ne te njejtin vit Kosova ka importuar 3.188 ton te rrushit te tryezes nga Maqedonia, Greqia, Turqia. I gjithe prodhimi i rrushit te tryezes shfrytezohet te shitet i fresket. Nuk ka kushte te perpunimit ne koncetrat te rrushit per lengje.
Kostoja e prodhimit te rrushit ndryshon varesisht nga lloji dhe prodhimi, nga 0.09 deri ne 0.47/kg. llogaria per pune varet 70% nga emimi i prodhimit. emimi i ofruar nga vreshtaret vitin 2004 ishte 0.11 deri 0.27 E/kg varesisht nga lloji. emimi me shumice ne vitin 2004 ishte rreth 0.54 E/kg derisa rrushi i importuar ne sezone ishte 0.22 E/kg
